Çinko hayvansal ve bitkisel kaynaklı besinlerin tüketimiyle sağlanan ve insan sağlığı üzerinde önemli görevler üstlenen bir mineraldir. Çinko, vücutta 300 emzimin metabolik aktivitesinde rol alır. Bu sayede hücre bölünmesi, DNA ve protein sentezinde etkili olmaktadır. Bu enzimler enerji metabolizmasına katkı sağlayarak protein, karbonhidrat ve yağların vücutta kullanılmasına yardımcı olurlar. Büyüme ve gelişme sürecine olumlu etkisi sebebiyle çocukların yeterli çinko alımı önemlidir. Çinko yetersizliği çocuklarda büyüme geriliğinin önemli sebeplerinden biridir. Çinkonun faydalı olduğu diğer sağlık alanları arasında doku büyümesi, yaraların iyileşmesi, düzgün tiroid foksiyonu, tat alma bozuklukları, kemik mineralizasyonu, kanın pıhtılaşması, saç dökülmesi, ishal, fetal büyüme, sperm üretimi ve bilişsel fonksiyonlar bulunmaktadır.
Çinko eksikliği bağışıklık sisteminin sağlıklı çalışmasını engelleyebilir. Yapılan çalışmalara göre vücudun savunma güçleri olarak bilinen T lenfositlerinin (T hücreleri) aktivasyonu için vücut çinkoya gereksinim duymaktadır. T hücreleri bağışıklık yanıtın düzenlenmesini sağlar, ayrıca enfekte ve kanserli hücrelerle mücadele eder. Çinko, hücre bölünmesi ve DNA replikasyonuna da rol oynayarak bağışıklık sistemi hücrelerinin üretimine katkı sağlamaktadır.
Hafif düzeyde çinko eksikliği çocuklar başta olmak üzere insan sağlığını bozabilme özelliğine sahiptir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde 2 milyondan fazla çocuğun bundan etkilendiği, 5 yaş ve altındaki çocuklarda çinko eksikliğine bağlı her yıl 450.000 ölümün gerçekleştiği ve dünyadaki çocuk ölümleri içinde çinko eksikliğine bağlı ölümlerin %4.4 oranında olduğu tahminlenmektedir.
Çinko eksikliği açısından risk altında olanlar kimlerdir?
- Prematür ve düşük doğum ağırlığı ile doğan bebekler
- Anne sütü ile beslenen ve çinkodan zengin tamamlayıcı besinlerle beslenmeyen daha yaşlı bebekler ve çocuklar (6 aylıktan büyük)
- Çocuklar ve gençler
- Hamileler ve emziren anneler (özellikle genç yaştakiler)
- Hastalık sebebiyle tamamen takviyelerle beslenen hastalar
- Yetersiz beslenenler ve özellikle anoreksiya nevroza hastaları
- Şiddetli ve sürekli ishal durumlarında
- Ülseratif kolit ve Chorn Hastalığı gibi inflamatuvar bağırsak hastaları
- Alkolikler
- Kronik böbrek hastaları
- Orak hücre anemisi olanlar
- Çinko emilimini bozan yada vücuttan çinko atımını arttıran ilaçları kullananlar
- 65 yaş üzerindeki yaşlılar
- Vejetaryen ve veganlarda: Bitkisel açıdan çok iyi çinko kaynakları bulunmakla birlikte bu besinlerdeki çinko, içeriklerinde bulunan fitik asit sebebiyle vücutta yeteri kadar emilemez.
İyi Çinko Kaynakları:
Yeterli çinko alımı için hayvansal besinlerden yararlanılmalıdır. Kabuklu deniz canlıları, organ etleri ve kırmızı etler başta olmak üzere sırasıyla hindi, tavuk ve balıklar en iyi çinko kaynaklarıdır. Peynir, yoğurt ve süt iyi miktarda çinko içerir. Kabak çekirdeği en iyi bitkisel çinko kaynağıdır. Kaju başta olmak üzere badem, fındık, fıstık gibi yağlı tohumlar, mercimek, tam buğday ekmeği ve kuru baklagiller günlük çinko alımınızı destekleyecek besinler arasındadır.
Günlük çinko ihtiyacı ne kadardır?
- 0-6 ay arası 2 mg
- 1-3 yaş arası 3 mg
- 4-8 yaş arası 5 mg
- 9-13yaş arası 8 mg
- 14-18 yaş arası(erkek) 11 mg
- 14-18 yaş arası(kız) 9 mg
- 14-18 yaş arası(hamile) 12 mg
- 14-18 yaş arası(emziren) 13 mg
- 19 ve üstü yaş(erkek) 11 mg
- 19 ve üstü yaş (kadın) 8 mg
- 19 ve üstü (hamile) 11 mg
- 19 ve üstü (emziren) 12 mg
Çinko ve besinsel etkileşimler:
Çinko- bakır etkileşimi: Düzenli çinko takviyesi kullanımı vücutta bakır emilimini bozabilir ve bakır eksikliğine neden olabilir. Beslenme yoluyla alınan ortalama çinko düzeyleri bakır emilimini etkilemez ve fazla bakır alımı çinko emilimini bozmaz.
Çinko- demir etkileşimi: Demir takviyesi kullanımı vücutta çinko emilimini olumsuz etkileyebilir. Özellikle hamilelikte ve emzirme döneminde bu durum önem arz eder ve bu kişilerin çinko takviyesi alması gerekebilir.
Çinko-A vitamini: Çinko eksikliği karaciğerden salınan A vitaminin azalmasına neden olur. Bu durum özellikle gece körlüğü belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
Kaynaklar:
http://lpi.oregonstate.edu/mic/minerals/zinc
