Folat (folik asit), B-9 vitamini olarak da bilinir. Beslenmede yeterince alınmaması, emilim bozukluğu, aşırı alkol tüketimi ya da hücresel döngünün artması gibi bazı nedenlere bağlı olarak vücutta eksikliği görülebilir.
Folat, DNA’nın yapım ve onarımı, kırmızı kan hücrelerinin yapımı ve amino asit sentezi de dahil olmak üzere vücutta çok önemli görevler üstlenir.
Folat içeren gıdalar arasında, yapraklı yeşil sebzeler, kuru baklagiller, yağlı tohumlar, yumurta sarısı ve turunçgiller bulunmaktadır. Günlük gereksinim genellikle 50 mikrogramdır (mcg) ancak fetüsün büyümesi ve gelişmesi için gebelikteki günlük ihtiyaç 400 mcg’ye yükselir.
Folat eksikliği kan testleriyle kolaylıkla belirlenebilir. Böylelikle eksikliği söz konusuysa bunu gidermek için uygun beslenme programı oluşturulur ve takviyeler kullanılabilir. Aynı şekilde hamilelik planlayanların da folat takviyeleri kullanması önerilir.
Folat eksikliğinin yaygın belirtileri arasında; baş ağrısı, sinirlilik, yorgunluk ve ağızda yaraların oluşması, dilin şişmesi, soluk cilt ve nefes darlığı bulunmaktadır.
Folat eksikliği durumunda aşağıdaki sağlık sorunları ortaya çıkabilmektedir.
Megalobastik anemi
Megaloblastik anemi, folat veya vitamin B-12 eksikliğinin en sık görülen belirtisidir. Megaloblastik anemi, DNA sentezinin inhibisyonuna neden olarak kırmızı kan hücresi üretimini etkisizleştirir. Megaloblastik aneminin klinik özellikleri arasında daha büyük ve olgunlaşmamış kan hücreleri, halsizlik, iştahsızlık ve sarılık bulunur. Folat eksikliği anemisi, serum veya kırmızı kan hücresi folatını ölçmek için yapılan testler kullanılarak teşhis edilebilir ve günlük folik asit takviyeleri ile tedavi edilebilir.
Nörolojik bozukluklar
Folat eksikliği, depresyon, mani ve bilişsel gerileme gibi nörolojik bozukluklara neden olabilir. Depresyon hastalarında folak elsikliğine sıklıkla rastlanır ve folak eksikliği aynı zamanda daha şiddetli depresyon ile ilişkilidir. Parkinson hastalığı ve epilepsi gibi bazı nörolojik hastalıklarda da folik asit eksikliği yaygın olarak görülmektedir.
Folat dahil olmak üzere bazı vitamin takviyeleri, antidepresan ilaçlarla birlikte kullanılarak depresif hastalarda semptomları iyileştirebilir.
Doğum kusurları
Annenin beslenmesi, fetüsün gelişimi için gerekli olan tüm temel unsurların kaynağıdır. Doğum kusurları, folat takviyesi yoluyla mücadele edilen, folat eksikliğinin yaygın bir sonucudur. Nöral tüp defektleri, kardiyovasküler malformasyonlar gibi konjenital anormallikleri önlemek için hamilelik öncesinde ve sırasında kadınlara folat takviyeleri önerilir.
Nöral tüp oluşumu gebeliğin ilk ayında meydana gelir ve beyin ve omuriliğin gelişmesini sağlar. Spina bifida gibi nöral tüp kusurları, omurganın eksik gelişimine neden olur ve kalıcı sakatlığa yol açabilir.
Folat eksikliğini teşhis etmek ve hamile kadınlara ek destek sağlamak için folat testi yapılır. Yeterli folat tüketiminin, nöral tüp kusurlarını önlemede % 70’e varan bir koruyucu etkiye sahip olduğu bulunmuştur.
Oklüzif vasküler hastalıklar
Folat eksikliği kanda homosistein birikimine neden olarak oklüzif vasküler arter hastalığının gelişmesi riskini yükseltmektedir. Oklüzif vasküler arter hastalığı, arterlerin veya damarların daralması nedeniyle kan akışının azalmasına neden olur ve genellikle koroner kalp hastalığına ve kalp krizine yol açar.
Folik asit veya vitamin B-12 verilmesi, özellikle diyaliz hastalarında kandaki homosistein seviyelerini düşürebilir. Bu nedenle, B vitamini düzeylerini kontrol etmek düzenli folat ve B 12 vitamini testeri yapılmalıdır.
Kolonda polipler
Folatın kötü ya da yetersiz emilimi sıklıkla bağırsak hastalıklarında görülür. Düşük folat durumu, kalın bağırsağın iç yüzeylerinde küçük büyümeler olan kolon polipleri için bir risk faktörüdür.
Çölyak hastalığı, gluten tüketimiyle tetiklenen ve ince bağırsak mukozasının iltihaplanmasına yol açan bağışıklık yanıtı sonucu gelişen bir hastalıktır. Çölyak hastalarında tanı anında demir, folat, vitamin B-12 ve D vitamini gibi mikro besin eksiklikleri sıklıkla görülmektedir. Kolon poliplerinin varlığı orta ve uzun vadede osteoporoz ve kanser gibi ciddi hastalklara yol açabilir.
Folat Eksikliği Tedavisi
Beslenme yoluyla folat alımı arttırılmalıdır. Bunun için bir beslenme programı çerçevesinde hareket edilmelidir. Ayrıca folat veya folik asit takviyesi de alınabilir. Bazı kişiler folat emilimini etkileyen genetik bir mutasyona sahiptirler. Bu kişilerde eksikliği önlemek için metillenmiş folat takviyeleri kullanılmalıdır.
Folat, takviyelerde sıklıkla B grubundaki diğer vitaminler ile birleştirilir. Bunlara genellikle B vitamini kompleksleri denir. Hamile kadınlar alkolden tamamen kaçınmalı ve folat eksikliği olan herkes alkol alımını azaltmalıdır.
