Gluten Latincede “glue” kelimesinde türetilmiştir. Türkçe karşılığı ise tutkaldır. Gluten buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein grubudur. Glutenin ve gliadin adlı iki proteinin birleşmesi ile gluten oluşur. Hamuru elastik kılan ve ekmeklerin daha kolay çiğnenebilmesini sağlayan şey glutendir.
Beslenme yoluyla alınan gluten ile ilişkilendirilen 3 önemli sağlık sorunu bulunmaktadır. Bunlar buğday alerjisi, çölyak hastalığı ve çölyak dışı gluten duyarlılığıdır.
Buğday alerjisi, tüketilen buğday sindirildiğinde immün sistem tetiklenir ve kaşıntı, kızarıklık, kabarma, nefes alamama, hırıltı, bayılma gibi tepkilere neden olabilir. Buğday alerjisi olan kişilerin birçoğu diğer tahılları tüketebilir, çocukların %20’si buğdayın yanı sıra diğer tahıllara da alerjik tepki verebilir.
Çölyak hastalığı, gluten proteinine verilen aşırı tepki sonucu ince bağırsaklarda hasara neden olan bir otoimmun hastalıktır. Bağırsaklarda besinlerin sindirilmesi ve emilimi bozulur. Dünya nüfusunun %1’i çölyak hastalığı ile yaşamaktadır. Kan testleri, endoskopi ve biopsi ile teşhis edilir. Çölyak hastalarının yaşam boyu glutensiz bir diyet ile beslenmeleri gerekmektedir.
Gluten intoleransında ise kişi çölyak belirtileri göstermesine karşın kan testleri negatif ve endoskopi sonuçları normal çıkar. Bu duruma çölyak dışı gluten duyarlılığı denir. Belirtiler çölyak hastalığındaki gibi karın ağrısı, şişkinlik, gaz, ishal, uyuşukluk, sersemlik, yorgunluk olarak gözlenebilir. Beslenmeden gluten içeren gıdalar çıkarıldığında şikayetlerde düzelme görülür, glutenli gıdalar tekrar diyete eklendiğinde ise şikayetler yeniden ortaya çıkabilir. Tanının konulabilmesi için testler bulunmadığından teşhisi son derece güçtür.
Gluten Duyarlılığı Belirtileri
Gluten ile ilişkili sağlık sorunları arasında en yangın olanı çölyak dışı gluten duyarlılığıdır ve dünya nüfusunun yaklaşık %5’ini etkilemektedir. Kadınlarda daha sık görülmekle birlikte gençlerden orta yaşlılara kadar olan yetişkinler en fazla etkilenen gruplardır. Gluten duyarlılığı olan kişilerde aşağıdaki belirtiler ortaya çıkabilir.
Sindirim sistemi sorunları:
Olguların %70’inde görülen sindirim sistemi problemleri en yaygın belirtidir. Mide krampı ve ağrısı, gaz ve şişkinlik hissiyatı, bulantı, ishal veya kabızlık görülebilmektedir.
Cilt sorunları:
Cilt sorunları ise olguların yaklaşık %40’ında görülmektedir. Kızarıklık, kaşıntı, cilt kuruluğu, döküntüler ve lezyonlar oluşabilir.
Kronik baş ağrıları:
Yemek sonrası zonklama ve baş ağrısı oluşması gluten duyarlılığının bir başka önemli belirtisidir.
Açıklanamayan yorgunluk:
Beslenme yoluyla alınması gereken vitaminler ve diğer besin ögelerinin emilim sorunları nedeniyle yeterli alınamaması sebebiyle kişilerde yorgunluk görülmektedir. Bu kişilerde dikkat dağınıklığı da olabilmektedir.
Anemi:
Vitamin ve mineral eksiklikleri gluten duyarlılığının önemli bir yan etkisidir. Gluteni sindiremeyen kişilerin yaklaşık %20’sinde demir eksikliğine bağlı anemi görülmektedir.
Depresyon:
İlgi kaybı, umutsuzluk hissi, düşük enerji, uyku düzensizlikleri ve anksiyete gibi psikolojik sorunlar gluten duyarlılığı olan kişilerde görülebilmektedir.
Eklem ağrıları:
Kas ve eklemlerde ağrı, kol ve bacaklarda uyuşma ve karıncalanma gibi belirtiler gluten duyarlılığının bir sonucu oluşabilmektedir.
Fibromiyalji:
Yaygın kas-iskelet ağrısı, uyku bozuklukları, yorgunluk, hafıza, düşünme bozuklukları ve depresyon ile karakterize bir durumdur. 20 fibromiyalji hastasına uygulanan glutensiz diyet sonucunda hastalarda belirtilerin aylar içinde büyük ölçüde hafiflediği belirlenmiştir.
