Hassas ya da İrritabl Bağırsak Sendromu(İBS), aralıklarla oluşan karın ağrıları, kramplar, gaz, değişmiş bağırsak alışkanlıkları(ishal ya da kabızlık) ve karında şişkinlik ile karakterize olan kronik bir sindirim sistemi hastalığıdır. Sindirim sistemi hastalıkları içinde en sık görülenidir ve toplumda %5-%20 yaygınlık gösterebilir. Hastalığın belirtileri o kadar rahatsız edici olabilir ki bu hastalıktan muzdarip olan kişilerin yaşam kalitelerini oldukça düşürebilir. IBS’nin neden kaynaklandığının tam olarak bilinmemesi ve kesin tedavisinin olmaması durumu daha da sıkıcı hale getirmektedir. Bardağın dolu tarafından baktığımızda ise IBS’nin yaşamı tehdit eden bir hastalığa, sindirim sisteminde kanamaya ya da kanser oluşumuna neden olmadığını, sadece yaşam kalitesini düşüren bir hastalık olduğunu söylememiz mümkün.
Nedenler tam olarak bilinmese de beslenme alışkanlıkları ile stresin hastalığın gelişiminde ve şiddeti üzerinde etkili olduğu biliniyor. Hastalık ve belirtileri aşağıdaki beslenme alışkanlıklardan ve diğer durumlardan olumsuz yönde etkilenebilmektedir.
- Belirli yiyeceklere olan hassasiyet (gıda intoleransı)
- Lifli gıdaları yeterli tüketmemek
- Sigara ve alkol kullanımı
- Öğün atlamak ve öğünleri çok hızlı yemek
- Yetersiz sıvı alımı
- Yetersiz ve düzensiz uyuma
- Stres
- Enfeksiyonlar
- Adet dönemi
- Antibiyotik ve diğer ilaçların kullanımı
Şikâyetler ve şikâyetleri tetikleyen besinler kişiden kişiye bazı farklılıklar gösterse de genel hatlarıyla beslenmede aşağıdaki önerilere dikkat etmek hastalığın yönetimine yardımcı olabilmektedir.
- Az, sık ve düzenli beslenin. Öğün sayısını arttırıp, öğünde tükettiğiniz yiyecek miktarını azaltın. Beslenmenizi bir program çerçevesinde, öğün atlamadan gerçekleştirerek bağırsak hareketlerinizi düzene sokmaya çalışın.
- Yağlı besinler genel olarak iyi tolere edilemez. Bu sebeple yağsız etler tüketin, süt ve süt ürünlerinde yağsız ya da az yağlı olanları tercih edin. Yemeklerinizde daha az yağ kullanın. Kızartma tüketmeyin.
- Laktoz içeren besinlerden kaçının. Bazı süt ürünlerinde bulun laktozu diyetinizden çıkardığınızda belirtilerinizde iyileşme oluyorsa bunu uzun dönemli beslenme düzeninizde uygulayın. Bu durumda kalsiyum alımınızı desteklemek için laktozsuz, yağsız süt içebilir, yağsız yoğurt tüketiminizi arttırabilirsiniz.
- Gaz yapan yiyeceklerden uzak durun. Gaz şikâyetiniz varsa; karnabahar, lahana, brokoli ve kuru baklagiller gibi gaz yapan yiyeceklerin tüketimini olabildiğince sınırlandırın.
- Sıvı alımınızı arttırın. Yeterli sıvı alımı hem kabızlık hem de ishal durumunda belirtilerin iyileşmesi ve genel sağlığın korunması için gereklidir.
- Alkol ve kafeinden kaçının. Her iki madde de bağırsak hareketlerini teşvik eder ve ishale yol açabilir.
- Yapay tatlandırıcılar kullanmayın. Şeker alkolleri içeren sorbitol, mannitol ve ksilitol gibi yapay tatlandırıcılar ishale neden olabilir.
- Lifli besinlere dikkat edin. IBS hastalarında çözünmeyen liflerin belirtileri arttırdığı, çözünen liflerin ise iyi geldiği bilinmektedir. Bu sebeple genel olarak tahıllar ve kepekli ürünler IBS hastalarına iyi gelmez. Ancak tahıl grubundan çözünen lif içeriği yüksek olan yulaf tercih edilebilir. Bazı IBS hastalarının elma, armut, bakliyatlar vs gibi çözünen lifleri de iyi tolere edememektedir. Bu nedenle lifli besinlerin tüketiminde kişisel deneyimler ile hangisinin sizin için uygun olduğunu belirleyebilirsiniz.
- Beslenme günlüğü tutun. Yazının başında da belirttiğim gibi IBS hastalarının beslenmesine ilişkin gelen öneriler yapılsa da hastaları etkileyen besinler/nedenler farklılık göstermektedir. Bu sebeple tükettiğiniz gıdaların etkilerini belirlemek için beslenme günlüğü tutmanız ve besinlerin etkilerini takip etmeniz yaşam kalitenizi arttırmanızda kolaylık sağlayacaktır.
FODMAP (fermente oligo, di-, monosakkaritler ve polioller)
DİYETİ
Yukarıdaki önerilerin pek çoğunu tek bir isim altında toplayan ve IBS hastalarına tavsiye edilen standart bir diyettir. Kendi danışanlarım içinde IBS hastası olanlara uygulamaktayım ve başarılı sonuçlar aldığımızı söyleyebilirim. FODMAP diyetinde, besinlerde bulunan bazı karbonhidratların tüketimi sınırlandırılır. Aşağıdaki besin bileşiklerini içeren gıdalar tüketilmez ya da miktarı kontrollü olarak yenebilir.
- Fruktoz (meyveler, bal, yüksek fruktozlu mısır şurubu vs.
- Laktoz (süt ürünleri)
- Fruktanlar (buğday, soğan, sarımsak, inülin)
- Glaktanlar (kuru baklagiller)
- Polioller (mannitol, sorbitol, ksilitol ve avokado, kayısı, kiraz, nektarin, şeftali, erik vs.)
Bu besinlerin emilimi ve sindirimi IBS hastaları tarafından yeteri kadar yapılamaz. Suyu çekme ve yüksek miktarda tüketildiğinde bağırsakta bakteriler tarafından fermente edilebilme özelliği taşır. Sindirilemeyen bu yiyeceklerin fermentasyonu sonucunda gaz, karın ağrısı, kramplar ve ishal oluşabilir. Bu diyete ilişkin beslenme listelerine internet ortamında ulaşmak mümkün ancak bir beslenme uzmanı kontrolünde bu diyetin uygulanmasını öneririm. Çünkü oldukça kısıtlanmış bir diyettir ve hatalı uygulandığında kişinin günlük besin gereksinimlerinin karşılanmaması sonucunu doğurarak sağlığın başka açılardan bozulmasına neden olabilir.
