Açlık, vücudun gıdaya ihtiyaç duyduğunda bizi beslemeye iten hayatta kalma içgüdüsüdür. İştah ise kişinin psikolojisine bağlı olarak yemesi gerektiği duygusudur. İştah halinde zevk, mutluluk, can sıkıntısı, üzüntü, kaygı vb. gibi duygular devrededir.
Kişilerin, vücudu açlık belirtileri göstermese de iştahı olabileceği gibi açlık belirtileri olmasına rağmen iştahsız da olabilmektedir.
Bu yazımızda açlık ve iştah arasındaki fark ve iştahı etkileyen faktörler hakkında bilgiler paylaşacağız.
İştah Nedir?
İştahın seçici olduğunu, genellikle aniden veya acilen ortaya çıktığını anlamak önemlidir. Tipik olarak bir duygu durumundan kaynaklanır. Bu durumda yemek arzusu özeldir: belirli bir yemeği, örneğin çikolatalı bir sufleyi, en sevdiğiniz pizzacından bir dilim pizzayı veya bir film sırasında yiyeceğiniz atıştırmalıkları arzulamaktır.
Ancak yemeyi bitirdiğinizde dolgunluk hissi yoktur, az önce yediğiniz şeyler sadece nefsinizi doyurmuştur. Beyniniz kısa bir zaman sonra açlık sinyalleri gönderir. Bitirdikten kısa bir süre sonra, sağlığınız için yararlı olmayan bir şey yediğiniz için suçluluk veya pişmanlık duygusu hissetmeye başlarsınız, çünkü diyetinizi bozdunuz veya acıkmadığınız halde bir şeyler yediğinizi fark ettiniz.
İştah bir döngüden oluşur; arzular ortaya çıkar, yiyecekleri ararsınız ve sonunda yiyecek bulunur, ancak fizyolojik veya enerji gereksinimlerinizi karşılamaz. İştahınız, besleyici olmayan gereksiz kalorilerde bir artışa neden olmuştur ve bunun sonucu olarak vücudunuzda yağ birikimi başlayacaktır.
Açlık Nedir?
İştahın aksine, açlık vücudumuzun duygusal bir yeme durumu değildir. Açlık, tamamen vücudun fizyolojik ihtiyacına cevap verir.
Vücudumuz aç olduğunda ve açlık ihtiyacını karşılamadığımızda, glikojeni glikoza (enerji kaynağı) dönüştürerek glikojen (enerji depolama molekülü) tüketmeye başlar. Bu enerjinin bir kısmı beynimize, kaslarımıza ve kan hücrelerimize iletilir.
Açlık yaşadığımızda, baş dönmesi hissedebilir, baş ağrısı, karın ağrısı ve guruldaması, yorgunluk, halsizlik, uyku hali, ruh hali değişimleri ve aşırı açlık halinde bayılma yaşayabiliriz. Fizyolojik açlık duygusal bir uyaran veya dürtü ile oluşmaz, yoğun stres veya endişe durumundan dolayı açlık aniden ortaya çıkmaz ve belirli bir gıda grubuna özgü değildir. Vücudumuzun temel bir ihtiyacını gidermeye yöneliktir.
Bu nedenle, açlık ve iştah, genellikle benzer durumlarmış gibi görülse de iki farklı kavramdır. Açlık, vücudun gıdaya ihtiyaç duyduğunda bizi beslemeye iten hayatta kalma içgüdüsüyken iştah, ilgili bireyin psikolojik yönlerinden etkilenen yememizi dikte eden bir duygusudur (zevk, mutluluk, can sıkıntısı, üzüntü, kaygı vb.).
İştahı etkileyen faktörler
Ruhsal durumumuz dışında iştahımızı etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:
Beslenme tarzı
Bazı çalışmalar, proteinin yemeklerden sonra tokluğu ve dolgunluk hislerini arttırdığını belirtmektedir. Bu nedenle, yeterli protein içeren bir diyet, bir kişinin iştahını düzenlemeye yardımcı olabilir.
Gebelik
Bulantı, kabızlık ve büyüyen bir fetüsün mide üzerindeki baskısı, hamile bir kadının iştahını azaltabilir. Ya da tam tersi olarak hamilelik öneminde iştah açılabilir.
İlaç tedavisi
Çok sayıda ilaç kişinin iştahını arttırabilir. Kilo almaya neden olabilecek bazı ilaçlar şunlardır:
- bazı tansiyon düşüren ilaçlar
- bazı epilepsi ilaçları
- bazı diyabet ilaçları
- bazı antipsikotik ilaçlar
- bazı steroid hormonlar
- bazı antidepresanlar
Diğer durumlar
Birçok tıbbi durum, bir kişinin iştahını kaybetmesine ya da iştahının artmasına neden olabilmektedir.
Enfeksiyon: Viral ya da bakteriyel enfeksiyonlar kişilerin iştahını geçici olarak azaltabilir.
Tiroid hastalığı: Tiroidin iştah üzerinde önemli bir etkisi vardır. Hipertiroidi veya hipotiroidi olan kişilerde iştah artış veya azalma yaşanabilir.
Kanser: Kanser doğrudan kendisi ya da ona karşı uygulanan tedaviler nedeniyle iştah kaybına neden olabilir.
Parkinson hastalığı: Bu hastalıkta kişiler tat ve koku kaybı yaşayabilir ve iştahları azalabilir.
Böbrek hastalığı: Böbrekler bozulmaya başlarsa, kan dolaşımında bazı atık ürünler birikecektir. Bu birikme iştahsızlığa neden olabilir.
