Obezite başta olmak üzere beslenmeye bağlı fiziksel ve psikolojik hastalıklara yakalanan kişi sayılarında son yıllarda önemli artışlar kaydedilmektedir. Bu hastalıklar vücut imaj algısındaki değişimler sonucunda belli bir kilonun üzerinde olmama çabasına bağlı olarak gelişen anoreksiya nevroza ve bulimiya nevroza gibi hastalıklar olabileceği gibi sağlıklı beslenmenin takıntı haline dönüştüğü ortoreksiya nevroza şeklinde de olabilmektedir. Bu yazımda az bilinen ama gitgide yaygınlaştığını gözlemlediğim ortoreksiya nevrozadan bahsetmek istiyorum.
Ortoreksiya nevroza ilk olarak 1997 yılında doktor Steven Bratman tarafından yazılan bir makalede tanımlandı. Yunanca’da doğru/düzgün anlamına gelen “ortho” ile iştah anlamına gelen “orexis” kelimelerinin birleşimi ile oluşan ortoreksiya, sağlıklı beslenme akımının yaygınlaşmasına paralel olarak gelişim gösteren bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkmakta. Sağlıklı beslenme aslında herkesin dikkat etmesi gereken bir davranış biçimi olmasına karşın bazı kişilerde bu durum saplantı haline gelebiliyor. Yani sağlıklı beslenme isteği sağlıksız bir saplantıya dönüşerek kaş yaparken göz çıkarmayla sonuçlanabiliyor.
Ortorektik kişiler başlangıçta tamamen iyi niyetli duygularla sağlıklı beslenmeye başlarlar. Bu konuda kitaplar ve yazılar okuyarak beslenmelerindeki hataları düzeltirler. Bir süre sonra bu durum abartılı bir hal alır ve yedikleri/içtikleri her şeyin sağlıkları için uygunluğunu detaylı inceleme altına alırlar. Artık onlar için pek çok besin sağlıksız kategorisindedir. Öyle çok besinden vazgeçerler ki artık yiyebilecekleri besin sayısı çok sınırlanmıştır. İşlenmiş hiçbir besini tüketmezler, sebze ve meyveleri çiğ tüketirler, hatta bazı doğal besinleri tüketmeyi sadece bazı besin ögelerini eksik ya da fazla içermesi sebebiyle dahi reddedebilirler. Kendilerinin uygun gördüğü pişirme yöntemleri dışında pişen yemekleri yemezler. Sağlıklı besinlere ulaşmak için kilometrelerce öteye gidip alışverişlerini gerçekleştirebilirler. Ortorektik kişiler anoreksiya ve bulimiya nevrozalılardan farklı olarak kendilerini gizleme gibi bir kaygı taşımazlar. Tam tersine kendi beslenme davranışlarını başkalarına empoze etmeye çalışırlar ve kendilerine göre yanlış beslenen insanları küçümserler. Başkalarının pişirdikleri yemeklerin sağlıksız olduğu düşüncesi ile restoranlarda, akraba ve arkadaşlarında yemek yemezler ve sosyal olarak izole bir yaşama sürüklenirler.
Ortorektik kişilerin aşırı düzeydeki sağlıklı beslenme tercihi dengesiz-yetersiz beslenmeye ve buna bağlı olarak zayıflamaya ve hastalık oluşumuna zemin hazırlamaktadır. Ortoretkik ebeveynlerin çocukları da ana babalarının bu sağlıklı beslenme takıntısı sebebiyle yetersiz beslenme durumunda kalmakta ve gelecekte ortorektik olma potansiyeli taşımaktadırlar.
Sağlıklı beslenme konusunda hassas iseniz aşağıdaki Steven Bartman testini kendinize uygulayarak ortorektik olma potansiyelinizi ölçebilirsiniz.
1. Günde 3 saatten fazla zamanınızı sağlıklı beslenmeye ayırıyor musunuz?(bu süre 4 saat ise 2 puan verin)
2. Yarının sağlıklı menüsünü bugünden planlıyor musunuz? (haftalık yeme-içme ihtiyaçlarını bir günde almak için planlama yapmak gibi nedenler hariç)
3. Yediklerinizden alacağınız keyiften daha fazla olarak onlardan ne fayda sağlayacağınızı düşünüyor musunuz?
4. Beslenme kaliteniz artarken yaşam kalitenizde düşüş oldu mu?
5. Kendinize karşı günden güne hoşgörüsüzleşmekte misiniz?
6. Kendinizin “doğru” ve başkalarının sağlıksız beslendiğini gözlemlerken kendinize duyduduğuz beğeniniz ve öz saygınız arttı mı?
7. “Doğru” beslenme adına sevdiğiniz besinlerden vazgeçtiniz mi? (kilo vermek gibi geçerli bir neden dışında)
8. Uyguladığınız beslenme modeli eviniz dışında bir yerde yemek yemenizi zorlaştırıyor mu?
9. Uyguladığınız beslenme modelinin dışına çıktığınızda kendinizi suçlu ya da kendinize öfkeli hissediyor musunuz?
10. “Doğru” beslendiğinizde bütün kontrolün elinizde olmasının sağladığı bir huzur yaşıyor musunuz?
4-9 puan: Eğer 4-9 soruya evet diyorsanız orta düzeyde ortorektiksiniz demektir. Beslenme standartlarınızı gevşetmelisiniz.
10 puan: Eğer tüm sorulara evet dediyseniz sağlıklı besleme konusunda saplantınız bulunmaktadır. En kısa zamanda profesyonel destek almalısınız.
Dyt. Ayşegül Bahar
Beslenme & Diyet Uzmanı
Beslenme & Diyet Uzmanı
